Σε εξέληξη τα σχέδια ΗΠΑ - Ρωσιας στη Μ. Ανατολή

Η κίνηση Πούτιν για την έναρξη απόσυρσης των στρατιωτικών δυνάμεων της Ρωσίας στη Συρία αιφνιδίασε με τον ίδιο τρόπο που είχε αιφνιδιάσει στις αρχές Οκτωβρίου η έναρξη των αεροπορικών βομβαρδισμών της Μόσχας κατά των Τζιχαντιστών και των παραφυάδων τους. Τότε η έναρξη των επιχειρήσεων της ρωσικής πολεμικής αεροπορίας ανακοινώθηκε μια μέρα μετά τη συνάντηση Ομπάμα - Πούτιν στη Νέα Υόρκη, στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, ενώ την προηγούμενη Δευτέρα η αναγγελία της έναρξης της αποχώρησης έγινε λίγες ώρες πριν από την τηλεφωνική επικοινωνία των δύο ηγετών, όπου συζητήθηκαν η κατάσταση στη Μέση Ανατολή και στην Ουκρανία.

Εκ των υστέρων το διάστημα Οκτωβρίου -Μαρτίου δίνει την εικόνα μιας καλά σχεδιασμένης συνεργασίας ΗΠΑ - Ρωσίας στη Συρία, σαν τα σκίτσα της χορογραφίας μιας παράστασης χορού.

Η επέμβαση της Ρωσίας στη Συρία ήταν η «βρόμικη» δουλειά που δεν ήθελαν και δεν μπορούσαν να κάνουν οι ΗΠΑ, για να μη διαρρήξουν τις σχέσεις τους που ήταν ήδη τεταμένες με τη Σαουδική Αραβία, τα Εμιράτα και την Τουρκία και να μην επιδεινώσουν περαιτέρω την ψυχροπολεμική ατμόσφαιρα που κυριαρχεί στις σχέσεις τους με το Ισραήλ. Η επέμβαση της Ρωσίας εξανάγκασε όλες τις δυνάμεις της μετριοπαθούς αντιπολίτευσης να αποδεχθούν την εκεχειρία και ολοκλήρωσαν την απομόνωση των Τζιχαντιστών του Ισλαμικού Κράτους.

Πίεση, αλλά και διευκόλυνση

Η ανακοίνωση της έναρξης αποχώρησης αποτελεί ταυτόχρονη πίεση και διευκόλυνση στο καθεστώς Ασαντ για εποικοδομητική στάση στις ειρηνευτικές συνομιλίες της Γενεύης.

Στην εξάμηνη διάρκεια της πλήρους εμπλοκής της στη Συρία, η Μόσχα ανέτρεψε τους συσχετισμούς στο πεδίο της μάχης, θωράκισε τους Κούρδους στη Βορειοανατολική Συρία, έδωσε στον πολιορκημένο Ασαντ τη δυνατότητα να αντεπιτεθεί και ταυτόχρονα η ρωσική διπλωματία άνοιξε δίαυλους επικοινωνίας με τη μετριοπαθή Αντιπολίτευση και ενεργοποίησε απευθείας επαφές με τη Σαουδική Αραβία και το Ισραήλ.

Αθροιστικά η Μόσχα διευκόλυνε αποφασιστικά τη στροφή της Ουάσιγκτον που είχε αρχίσει με την επίλυση της Κρίσης για τον έλεγχο του Πυρηνικού Προγράμματος του Ιράν. Με εξαίρεση τη μετωπική σύγκρουση με την Τουρκία, που κορυφώθηκε με την κατάρριψη του Σουχόι τον Νοέμβριο και την ψυχροπολεμική αντιπαράθεση Ουάσιγκτον - Μόσχας, η Ρωσία είναι πλέον αποδεκτή από όλες τις πλευρές ως παράγοντας σταθερότητας και εκτόνωσης εντάσεων.

Οι απαισιόδοξοι διαψεύσθηκαν κατά κράτος: Αντί η σύγκρουση Δύσης, δηλαδή ΗΠΑ -Ρωσίας για την Ουκρανία να μεταφερθεί στη Μέση Ανατολή, τελικά η συνεργασία Ουάσιγκτον - Μόσχας στη Συρία προβάλλει να είναι η απαρχή μιας συνολικής εξομάλυνσης της αμοιβαίας καχυποψίας που κυριαρχεί από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και τη διάλυση της ΕΣΣΔ το 1991.

Μετασοβιετική αστάθεια

Τον Ιούλιο του 1991 ο Τζορτζ Μπους πατήρ, που μόλις είχε συναντηθεί με τον Γκορμπατσόφ στη Μόσχα, βρίσκεται στην πλατεία Μαϊντάν του Κιέβου και μιλά με θέρμη και φόρτιση για την ανάγκη να επιβιώσει η ΕΣΣΔ ως ενιαίο κράτος στο όνομα της παγκόσμιας σταθερότητας.

Λίγους μήνες αργότερα, στις 9 Δεκεμβρίου της ίδιας χρονιάς, στο Οβάλ Γραφείο έκπληκτος δέχεται τηλεφώνημα από τον Γέλτσιν, ο οποίος του ανακοινώνει ότι λίγα λεπτά πριν μαζί με τους Προέδρους της Ουκρανίας και της Λευκορωσίας αποφάσισαν τη διάλυση της ΕΣΣΔ.

Η ασύντακτη διάλυση της ΕΣΣΔ άνοιξε τον δρόμο για μια νέα ψυχροπολεμική αντιπαράθεση ΗΠΑ - Ρωσίας:

Η αμερικανική πλευρά δεν αναγνώριζε κανένα Βέτο ή ακόμη και δικαίωμα λόγου στις νέες χώρες και επένδυσε σε μια πολύπλευρη στρατηγική αποκοπής των δεσμών αλληλεξάρτησης και ειδικότερα στη μεταφορά ενέργειας με τη Ρωσία. Σε συνδυασμό με την επιλογή του Κλίντον το 1993 να διευρυνθεί το ΝΑΤΟ προς Ανατολάς, οι ΗΠΑ επεφύλαξαν στη Ρωσία του Γέλτσιν μεταχείριση ηττημένης χώρας.

«Πρόσω Εξωτερικό»

Η ρωσική πλευρά από την αρχή κατέστησε σαφές ότι με εξαίρεση τις τρεις Βαλτικές χώρες που προσαρτήθηκαν βίαια στην ΕΣΣΔ την περίοδο 1939-40 την επαύριον του Συμφώνου Ρίμπεντροπ - Μολότοφ, όλες οι υπόλοιπες πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες είναι προνομιακή ζώνη επιρροής της, με τον όρο «Πρόσω Εξωτερικό» να τις διαφοροποιεί από το υπόλοιπο εξωτερικό και να παραπέμπει στην αντίστοιχη φράση του Προέδρου των ΗΠΑ Τέοντορ Ρούζβελτ για την Κεντρική και Λατινική Αμερική που τις προσδιόρισε ως την «Πίσω αυλή των ΗΠΑ».

Κάθε κίνηση διεύρυνσης της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ στην πρώην ΕΣΣΔ καταγραφόταν στη Μόσχα ως κίνηση περικύκλωσης -απομόνωσής της και αντίστοιχα κάθε αντίδραση της Ρωσίας ως κίνηση παλινόρθωσης της Σοβιετικής Αυτοκρατορίας. Κάθε χώρα που επέλεξε μετωπική σύγκρουση με τη Μόσχα το πλήρωσε με εδαφικό ακρωτηριασμό: Η Γεωργία έχασε την Αμπχαζία και τη Νότια Οσετία, η Μολδαβία την Τρανδνειστερία και πρόσφατα η Ουκρανία έχασε την Κριμαία και δύο ανατολικές επαρχίες.

Stress test η άρση των κυρώσεων

Θα είναι παράδοξο στη σκιά της αγαστής συνεργασίας στη Συρία και στη Μέση Ανατολή συνολικά Ουάσιγκτον και Μόσχα να συντηρήσουν μια παγωμένη ψυχροπολεμική ατμόσφαιρα στην Ουκρανία.

Πρώτη δοκιμασία μέχρι τον Ιούνιο δεν είναι άλλη παρά η άρση ή η ελάφρυνση των κυρώσεων, όπου οι ΗΠΑ πρέπει να συνυπολογίσουν την κακοφωνία της ευρωπαϊκής πλευράς, με τη Γερμανία και τη Γαλλία να πιέζουν παρασκηνιακά, την Ιταλία και την Ουγγαρία να ζητούν δημόσια τερματισμό των κυρώσεων και την Πολωνία να είναι δεδομένο ότι με βάση τη συνολική πολιτική της απέναντι στη Μόσχα θα κάνει ό,τι μπορεί για να ματαιώσει, να καθυστερήσει ή να περιπλέξει την εξομάλυνση των σχέσεων Δύσης - Ρωσίας.

Μια σκληρή πραγματικότητα

Πώς «πάγωσαν» οι Αμερικανοί στην Ουκρανία

Τον Νοέμβριο του 2013 η Ε.Ε. προσέφερε στην Ουκρανία καθεστώς Εταιρικής Σχέσης, το οποίο η Μόσχα θεώρησε πρόκληση αμφισβήτησης ζωτικών της συμφερόντων.

Ενα χρόνο πριν από τον Σεπτέμβριο του 2013 είχε καταγραφεί η συνεργασία ΗΠΑ -Ρωσίας στη Μέση Ανατολή με τον Ρώσο υπουργό Εξωτερικών Λαβρόφ να πείθει τον Ασαντ να παραδώσει το χημικό οπλοστάσιο της Συρίας και έτσι να ματαιώνονται αμερικανικά πυραυλικά πλήγματα, τα οποία είχε ήδη εξαγγείλει ο Ομπάμα.

Έτσι η έκπληξη και στη Μόσχα και στην Ε.Ε. ήταν μεγάλη, όταν οι ΗΠΑ μπήκαν στην κρίση της Ουκρανίας και ως ταύροι σε υαλοπωλείο ακύρωσαν τη συμβιβαστική φόρμουλα της Ευρωπαϊκής Τρόικας (οι υπουργοί Εξωτερικών Γαλλίας, Γερμανίας και Πολωνίας) ενώ εξανάγκασαν σε φυγή τον φιλορώσο Πρόεδρο Γιανουκόβιτς.

Η κλιμάκωση που ακολούθησε είναι γνωστή και γρήγορα οι ΗΠΑ είδαν μια σκληρή πραγματικότητα: Αν η σύγκρουση με τη Ρωσία στην Ουκρανία ματαιώνει τη δυναμική μιας Ειδικής Σχέσης ή καλύτερα ενός Άξονα Μόσχας - Βερολίνου που περιθωριοποιεί γεωπολιτικά την Ουάσιγκτον στην Ευρασία, αν ένας νέος Ψυχρός Πόλεμος την διευκολύνει όχι μόνο να αναζωογονήσει το ΝΑΤΟ, αλλά να προωθήσει μια συνολική Διατλαντική Σχέση υπό την πρωτοκαθεδρία της με κύρια στόχευση μια κοινή Αγορά Βόρειας Αμερικής - Ευρώπης στο πλαίσιο της υπό διαπραγμάτευση Διατλαντικής Εταιρικής Σχέσης Εμπορίου και Επενδύσεων ΤΤΙΡ. Αν ένας ελεγχόμενος Ψυχρός Πόλεμος με τη Μόσχα ακύρωνε μια στενή συνεργασία Ρωσίας-Γερμανίας που ήθελαν να αποφύγουν οι ΗΠΑ, ταυτόχρονα γεννούσε μια πιο επίφοβη δυναμική, μια σύγκλιση της απομονωμένης Ρωσικής Ομοσπονδίας με την Κίνα, με ό,τι αυτό θα μπορούσε να σημαίνει για τους συσχετισμούς στην Ευρύτερη Περιοχή Ασίας - Ειρηνικού.

«Μοντέλο Συρίας» γενικευμένης ισχύος;

Χωρίς τη συνεργασία της Ρωσίας η αναπροσαρμογή των στοχεύσεων και προτεραιοτήτων της Ουάσιγκτον στη Μέση Ανατολή θα ήταν από αδύνατη έως απαγορευτικού κόστους.

Το ερώτημα που εύλογα τίθεται, είναι αν μπορεί να βρεθεί μια κοινά αποδεκτή φόρμουλα για την πρώην ΕΣΣΔ που να επιτρέπει τη γενίκευση της συνεργασίας Ουάσιγκτον - Μόσχας στη διαχείριση κρίσεων από τη μάχη κατά του Ισλαμικού Φονταμενταλισμού στη Βόρεια και Υποσαχάρια Αφρική αλλά κυρίως στη Νοτιοδυτική Ασία στο Πακιστάν και το Αφγανιστάν, μέχρι τη σταθεροποίηση της ταραγμένης περιοχής Ασίας-Ειρηνικού.

Από την Ουκρανία μέχρι και τον Καύκασο και την Κεντρική Ασία θα μπορούσε να συγκροτηθεί μια Ζώνη όπου δεν θα καταγράφονται ούτε κινήσεις των ΗΠΑ που θα εισπράττονται ως περικύκλωση της Ρωσίας, αλλά ούτε και στοχεύσεις του Κρεμλίνου που θα προσλαμβάνονται στον Λευκό Οίκο ως αναβίωση της Σοβιετικής Αυτοκρατορίας. Επί της ουσίας, ΗΠΑ και Ρωσία καλούνται να διαμορφώσουν μια ενδιάμεση ζώνη που θα παραπέμπει στη «φιλλανδοποίηση», ένας όρος του Ψυχρού Πολέμου, που διαμορφώθηκε για να αποτυπώσει τη μοναδικότητα του γεωπολιτικού στίγματος του Ελσίνκι ανάμεσα στους δύο αντίπαλους συνασπισμούς.

Πλήρης ανατροπή

Στην εξάμηνη διάρκεια της πλήρους εμπλοκής της στη Συρία, η Μόσχα ανέτρεψε τους συσχετισμούς στο πεδίο της μάχης

Πολλά τα οφέλη

Η Ρωσία θωράκισε τους Κούρδους στη Βορειοανατολική Συρία, έδωσε στον πολιορκημένο Ασαντ τη δυνατότητα να αντεπιτεθεί και ταυτόχρονα η ρωσική διπλωματία ενεργοποίησε απευθείας επαφές με τη Σαουδική Αραβία και το Ισραήλ.

Παράγοντας σταθερότητας

Με εξαίρεση τη μετωπική σύγκρουση με την Τουρκία, που κορυφώθηκε με την κατάρριψη του Σουχόι, η Ρωσία είναι πλέον αποδεκτή από όλες τις πλευρές ως παράγοντας σταθερότητας και εκτόνωσης εντάσεων.

Ενδιάμεση ζώνη

Επί της ουσίας, ΗΠΑ και Ρωσία καλούνται να διαμορφώσουν μια ενδιάμεση ζώνη που θα παρα-πέμπει στη «φιλλανδοποίηση»